Lyrics:
U2 – Until the end of the world
In my dream I was drowning my sorrows
But my sorrows, they learned to swim
Rouwcurve
De psychiater Elisabeth Kübler-Ross heeft wetenschappelijk onderzocht hoe een rouwproces verloopt. Zij heeft ontdekt dat er een vaste lijn zit in het rouwen. Zij omschrijft het rouwproces als een curve die start met de schok van het slechte nieuws. De curve gaat eerst naar beneden en na het dieptepunt weer omhoog. Van de neergaande lijn zijn de verschillende fasen achtereenvolgens: ontkenning, woede, onderhandelen en depressie. Na het dieptepunt van de depressie komt er langzaam maar zeker berusting. De lijn van de curve gaat nu weer omhoog met een voorzichtig optimistisch zicht op de toekomst. In deze fase worden nieuwe plannen gemaakt en ontstaat er weer zin in het leven.
Deze fasen worden niet netjes schematisch doorlopen. Het is naast een rationeel proces ook een emotioneel gebeuren. Met je hoofd begrijp je misschien dat het echt voorbij is, je emoties hoeven zo ver nog niet te zijn. Soms zit iemand bij momenten in de fase van berusting en dan is er toch opeens die terugslag.
Deze rouwcurve wordt niet alleen bij sterfgevallen doorgemaakt. Ook na een scheidingsmelding (schok) wordt dit proces ervaren.
- Eerst de ontkenning: ‘nee het kan toch niet zo zijn dat je alles wat wij al die jaren hebben opgebouwd nu zomaar weggooit…‘ en ‘het is een fase, hij / zij draait wel bij’ of ‘hij / zij komt wel terug’.
- Als de bittere werkelijkheid doordringt komt de boosheid. Met de boosheid, de verwijten. Iemand moet de schuld krijgen.
- Dan het onderhandelen: ‘als ik nou zus of zo doe dan kan je toch terugkomen?’ of ‘denk aan de kinderen, dat kan je ze toch niet aandoen’ en ‘ja maar…’.
- Als de scheiding echt onvermijdelijk is, komt de depressie soms gepaard gaande met een moedeloze apathie ‘je doet maar, het kan mij niet meer schelen…‘ ‘de wereld draait ook door zonder mij, ik doe even niet meer mee’.
- De onzekerheid over het zakelijke en het juridische proces versterkt deze gevoelens vaak. Als je niet weet wat er gaat gebeuren, hoe weet je dan wat je moet doen? Deze onzekerheid kan tot een soort verlamming leiden die ernstige vormen kan aannemen. Na dit dieptepunt volgt een zekere berusting. ‘Het is niet anders, als hij / zij wil scheiden dan zit er niets anders op’. De realiteit wordt helder, alleen kan je niet getrouwd blijven.
- De vraag ‘wat nu?’ dringt zich op en langzaam komt er zicht op de toekomst. De eerste fasen zijn gericht op het verleden, op het proberen terug te krijgen van het verleden, op het vasthouden hiervan. Na de berusting wordt het blikveld steeds meer gericht op de toekomst en wordt het verleden losgelaten.
Tip van de coach
Als je van iemand gaat houden, loop je ook het risico dat je ooit zult rouwen om het verlies van deze liefde
Rouw is de achterkant van liefde. Liefde en rouw zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als je van iemand gaat houden, loop je ook het risico dat je ooit zult rouwen om het verlies van deze liefde. Verdriet bij een scheiding is dan ook de normaalste zaak van de wereld, De contactcirkel is de cirkel van houden van, verlies en rouw. Deze cirkel wordt bij verlieservaringen, zoals een scheiding, doorlopen. Om contact te kunnen maken is het eerst nodig je welkom te voelen en de ander welkom te heten. Daaruit ontstaat de mogelijkheid tot contact.
Hechting is de uitwisseling van (liefdes)energie in elkaars nabijheid. Op het moment dat je je welkom voelt en er echt contact is gemaakt kun je je gaan hechten. Wanneer het contact te pijnlijk is, sluit je jezelf af en ga je het contact uit de weg. Je onthecht en raakt daarmee de verbinding met jezelf kwijt. Je kunt je niet hechten zonder ook te moeten scheiden, afscheid nemen is onvermijdelijk. Als dat te pijnlijk is ga je je vastklampen.
Na het scheiden rouw je. Als je de pijn van het verdriet niet erkent, misken je het. Je moet rouwen om zin te kunnen geven, anders ga je wrokken. Wanneer je het verlies betekenis geeft, kun je berusting vinden en ben je opnieuw in staat contact te maken. Wanneer je wrokkig blijft ga je je isoleren en raak je onverschillig, de zin van het leven ontbreekt.
Wanneer er problemen optreden in het doorlopen van de contactcirkel, ook wel verliescirkel genoemd, kunnen er blokkades ontstaan, zoals problemen bij het leggen van contacten, verbindingen aangaan (bijvoorbeeld gaan vastklampen), het ervaren van intimiteit en seksualiteit (jezelf niet meer volledig openen), omgaan met je gevoelens (bijvoorbeeld wantrouwig zijn) en bij het geven van betekenis aan je leven (‘het heeft voor mij toch geen zin’).
Door verlieservaringen zoals in een scheiding, kun je jezelf diep gekwetst voelen en het risico van contact maken niet meer aangaan. Zo maak je jezelf onkwetsbaar en dat geeft de illusie dat je veilig bent. Je bouwt een muur om je hart, je isoleert jezelf en daarmee doof je ook een deel van je levensvuur.
Mindful zijn leert je te genieten van de mooie dingen die het moment brengt.
Zoals het gevoel van de zon op je huid.
Mindfulness tegen verdriet bij een scheiding
In het rouwproces is het eerste deel gericht op het verleden. Het tweede, optimistischer deel is gericht op de toekomst. Aandacht voor het heden ontbreekt. Wanneer je focus is gericht op dingen die al zijn gebeurd of nog moeten gebeuren dan ben je in feite bezig met dingen die er niet meer zijn of nog niet zijn. Het verleden is gepasseerd en bestaat niet meer. Het verleden is een herinnering geworden. De toekomst ligt nog in de toekomst en is hiermee onzeker.
Het verleden is niet meer en de toekomst is nog niet. Wanneer je geconcentreerd bent op het verleden of de toekomst dan mis je de enige echte werkelijkheid namelijk die van het NU.
Mindfulness is een effectieve methode om te leren omgaan met pijn, stress en depressies. Het is gebaseerd op Boeddhistische principes en Westerse psychologische kennis. Mindful zijn houdt in aandachtsvol te zijn voor het hier en nu. Je leert om op een accepterende manier om te gaan met hetgeen je in het leven van alledag tegenkomt. Ook leert mindful zijn je te genieten van de (soms kleine) mooie dingen die het moment brengt. Zoals het gevoel van de zon op je huid, of een boom in prachtige herfstkleuren. In plaats van voor een rood stoplicht te vloeken en in de stress te schieten omdat je te laat op je afspraak zal zijn, om je heen te kijken, diep adem te halen en te genieten van het moment rust. Accepteer wat je niet kan veranderen. De stress voor je afspraak van straks levert je niets op dan ongenoegen.
Eckhart Tolle, schrijver van ‘de kracht van het NU’ stelt dat er geen problemen kunnen bestaan als je in het NU leeft. Iets wat is geweest, is geweest en is NU dus geen probleem. Zorgen over iets wat in de toekomst moet gebeuren, kan niet als je NU leeft. Je bent dan immers met je volle aandacht bij het hier en nu. Wie dan leeft dan zorgt. Als je NU een situatie ervaart waar je niet gelukkig van wordt dan kan je drie dingen doen, problemen kunnen dan niet bestaan:
- je doet er iets aan (NU),
- je accepteert dat het is zoals het is (NU),
- je onttrekt je aan de situatie (en wel NU).
Het verleden is geweest. Verwijten aan je zelf als ‘had ik maar…’ zijn meestal nutteloos. De toekomst bestaat nog niet. Zorgen hierover hebben geen zin. De meeste beren die je op je weg bedenkt kom je in het werkelijke leven niet eens tegen. Het overgrote deel van de dingen waarover je zorgen maakt gebeurt niet. Die tijd van piekeren is verspild. Vragen als ‘wat nou als…’ hebben dan ook weinig zin.
Het leven is NU. Door te leven in het verleden of de toekomst mis je wat er NU gebeurt. En wat erger is, je vergeet te genieten van de goede dingen die er wel zijn. Dat is niet goed voor de kwaliteit van je leven. Het maakt je gestrest, zeker in een periode van tegenslag.
Als je lekker in je vel zit bekijk je zaken van de zonnige kant. Je bent positief over het verleden. Je hebt goede herinneringen, soms gevoelens van nostalgie. De toekomst bekijk je door een roze bril. Je hebt er zin in. Je verheugt je. Ben je hierbij ook nog mindful, dan geniet je met volle teugen van het NU. Je ruikt het gemaaide gras. Geniet van de zon, van de smaak van je eten. Je haalt diep adem en voelt rust en welbevinden. Mindful zijn als het meezit is gemakkelijk…
Als het tegenzit is het een ander verhaal. Je bent misschien gekwetst door je partner, je voelt je verlaten, eenzaam, boos, bezorgd. Als je in de spiegel kijkt zie je een verdrietig en bitter persoon. Je hebt er rimpels en grijze haren bij gekregen. Je bent moe en het is je aan te zien. Het NU lijkt niet de plek waar je wilt zijn. Als je over het verleden denkt roept dit gevoelens van boosheid, verdriet en teleurstelling op. Denk je aan de toekomst dan zie je grote zorgen. Waar moet je wonen, waar ga je van leven? Hoe ga je dat zonder de vertrouwde partner doen, helemaal alleen? Hoewel het NU, als je een rottijd hebt niet aantrekkelijk lijkt, ligt hier wel de sleutel tot herstel. Juist dan is het verleden vaak een bron van negatieve gevoelens, van verwijt en spijt. De toekomst is angstaanjagend. Zorgen domineren.
In het heden is er rust. Ken je dat gevoel dat je ’s ochtends kunt hebben als je net wakker wordt, vlak voordat de werkelijkheid van de dag tot je doordringt? Je voelt je ontspannen, rustig, je luistert naar de vogels en ruikt je frisgewassen lakens. Precies tot het moment dat je je afvraagt hoe laat het is, wat er ook al weer is gebeurd en wat je allemaal moet doen die dag. Het denken begint. De adrenaline gaat stromen. Het NU en het moment van rust is verloren.
Een mens lijdt het meest
onder het lijden dat hij vreest.
Ook als het flink tegenzit kan je (in ieder geval proberen) te genieten van de dingen om je heen. Van je kinderen. Van je huis en tuin nu je nog kan. Van het weer. Concentreer je hierop zonder je te laten afleiden door het verleden en de toekomst. Haal diep adem, gebruik al je zintuigen bewust. Ruik het gras, voel de lente-, zomer-, herfst- of winterlucht. Ga een stuk wandelen. Kijk. Door je te concentreren op je ademhaling en je zintuigen wordt je hoofd leeggemaakt. Je bewustzijn is in het NU.
Uit ‘Geluk zit in een klein hoekje’ van Neil Pasricha:
# Als je de verhouding melk/ontbijtgranen precies goed hebt.
# In het vliegtuig een hele rij voor jezelf hebben.
# Bubbelplastic laten knappen.
# Een heel stel groene verkeerslichten achter elkaar treffen.
# Elektrische apparaten repareren door er tegen te slaan.
# Struikelen en beseffen dat niemand het gezien heeft.
# Slapen tussen schone lakens.
# Als de sokken uit de droger allemaal bij elkaar passen.
# Als de verkoopautomaat je twee repen geeft in plaats van een.
# Die dunne plastic velletjes van nieuwe elektronische apparatuur trekken.
# Eindelijk op het woord komen dat heel lang op het puntje van je tong heeft gelegen.
# Iemand erop betrappen dat hij zit te zingen in de auto en er samen om lachen.
# In een keer goed fileparkeren.
# Het geluid van regen als je in de tent ligt.
# Een dichtgeplakte doos opensnijden met een sleutel of een pen.
# In het vliegtuig naast iemand zitten die er aantrekkelijk uitziet.
# Als je je de naam herinnert van iemand die je eerder op een feest bent tegengekomen.
# Teruggaan naar je warme bed nadat je midden in de nacht bent wezen plassen.
# Wakker worden en beseffen dat het zaterdag is.
Yoga
Ga joggen of sluit je aan bij een yogaklasje (of koop een dvd als dat meer wat voor jou is). Yoga is bij uitstek geschikt om te leren je hoofd vrij te maken van verwijten en zorgen.
Koken
Koken kan ook heel ontspannend zijn. Net als yoga. Alleen bezig zijn met het snijden en hakken en roeren en mengen. Niets aan je hoofd dan ruiken en proeven. Als je een taart bakt ruikt je huis verwelkomend. Een heerlijk geurend sfeervol huis. Dat is extra fijn in een huis met verdriet. Het verzet de zinnen en creëert gezelligheid. Vind je koken ontspannend? Bak dan een lekkere taart. Pak een kookboek en vind een recept dat je nooit eerder probeerde.
Mindful zijn kan je oefenen. Waarschijnlijk ben je al erg lang gewend om het grootste deel van de dag bezig te zijn met wat is geweest of met wat nog moet komen. Die tijd ben je in feite onbewust van het NU. Het NU doorloop je, tijdens je gedachten over verleden en toekomst, op een soort van automatische piloot. Als het goed met je gaat dan sudder je zo wel voort. Je gedachten over het verleden zijn (groten)deels positief. Ook over de toekomst ben je op zijn minst gematigd optimistisch. Ben je niet-mindful als het niet tegenzit, dan mis je het NU en leef je maar half, verder is er niet zo veel aan de hand.
Van (zelf)verwijt en zorgen is nog nooit iemand gelukkiger geworden.
Bij een scheiding nekt deze levenshouding je. De gedachten die je het grootste deel van je dag hebt zijn negatief. Denk je aan het verleden dan kan je boos en teleurgesteld zijn. Of je hebt spijt en verwijten aan je zelf of de ander. Over de toekomst maak je je zorgen.
Van (zelf)verwijt en zorgen is nog nooit iemand gelukkiger geworden. Ga maar na bij jezelf. Heeft het je ooit geholpen? Of heb je in een boze bui juist dingen gezegd waar je spijt van kreeg (waarvoor je jezelf ook nog kon verwijten). Door niet-mindful te zijn bij tegenslag raak je in een negatieve spiraal.
Tip van de coach
Hoe kun je het NU ervaren?
Zoek je toevlucht bij niemand anders dan jezelf.
Negatieve gemoedstoestanden zoals ‘ik ben het zat’, ‘dit gaat te ver’, ‘ik ben ten einde raad’, ‘ik sta op instorten’ zijn de emotionele diepten die je kunt ervaren als je in een scheiding zit.
Het helpt om op dat soort momenten te bedenken dat de bui straks weer overgaat, dat je je niet lang zo zult voelen en dat je zelfs over een paar uur je weer redelijk gelukkig kunt voelen. Op het moment zelf kan je proberen het gewoon te doorstaan en je te realiseren dat je het gevoel alleen maar HEBT en gelukkig niet BENT.
Je accepteert als het ware het bezoek van dit gevoel, loopt er niet van weg en besteedt er elke keer wat aandacht aan, zonder emotioneel te zeer te betrokken te raken of het te serieus te nemen: je blijft het in perspectief zien. Realiseer je elke keer dat je niet de emotie bent, maar de emotie hebt. Daarmee wordt het mogelijk een stapje achteruit te doen en wat ruimte te creëren tussen jezelf en de emotie. Door de emoties als bezoeker te zien, word je er ook aan herinnerd dat deze niet voor eeuwig zal blijven. Wanneer je deze bezoeker negeert of jezelf afleidt van deze emoties, verlies je het contact met je gevoelens en wijsheid. Een gevoel van verdriet bijvoorbeeld herinnert je aan de liefde die je kende en waar je nu afscheid van neemt. Je rouwt om wat je mist. Het geeft dus je behoefte aan liefde aan. Als je boos bent, geeft het je informatie over wat je grenzen zijn, over wat je wel en niet wilt. Je kunt jezelf verdoven met drank, eten, winkelen, of de schuld buiten jezelf leggen. Daarmee vergooi je de mogelijkheid wijzer en meer trouw aan jezelf te worden.
De enige manier om gevoelens van haat, eenzaamheid, verwarring, woede, schuld en wrok te transformeren in gezondere emoties, is hun aanwezigheid te accepteren. Je kunt je bij het beleven van je gevoelens afvragen hoe je deze gevoelens (her)kent uit je leven (bijvoorbeeld gevoel van afgewezen worden herken je ook van toen je een klein meisje was en je moeder op een belangrijk moment geen aandacht voor je had). Door je gevoelens te onderzoeken en te begrijpen waar ze vandaan komen (bijvoorbeeld, elke keer dat ik me afgewezen voel, sluit ik me af en laat ik niemand meer toe, waardoor ik me nog meer afgewezen voel), raak je beter in staat goed voor jezelf te zorgen (door bijvoorbeeld de vicieuze cirkel te doorbreken) en lossen deze gevoelens vanzelf op. Zolang je ze niet serieus neemt, ploppen ze elke keer weer op. Het is als een strandbal onder water willen houden; wanneer je niet actief de bal onder water drukt, plopt ie vanzelf boven water. Je kunt de bal ook in je hand nemen, zijn vorm, materiaal en kleur bekijken, eraan voelen en kijken wat je ermee kunt doen. Vervolgens kun je de bal onder je arm meenemen. Zo wordt de bal een stuk lichter en heb je weer de mogelijkheid de horizon te verkennen en jouw zelfverkozen richting op te gaan.
Een oefening: Je bent in het NU als je je op het heden concentreert. ‘Tune in’ op wat er nu gebeurt. Wat hoor je? Wat zie je? Wat ruik je? Probeer je gedachten en gevoelens (die je naar het verleden en de toekomst brengen) als wolken voorbij te laten drijven zonder erin te gaan zitten. Laat je niet meedrijven. Dwaal je af dan herpak je jezelf door weer ‘in te tunen’ op het NU. Adem diep.
Yesterday is history
Tomorrow is a mystery
Today is a gift
That’s why we call
it the present.
