Zo voorkom je een vechtscheiding: praktische en emotionele tips

Een scheiding kan een van de meest stressvolle periodes in je leven zijn. Emoties van verdriet, boosheid en teleurstelling lopen vaak hoog op. Niemand wil dat een scheiding ontaardt in een ware vechtscheiding vol ruzie, maar toch gebeurt het regelmatig.

Ongeveer 10 tot 15% van alle scheidingen in Nederland eindigt als een vechtscheiding, met alleen maar verliezers. Jaarlijks maken zo’n 6.000 kinderen zo’n complexe scheiding mee. Maar ook zonder kinderen kan een scheiding lelijk uit de hand lopen – uit gegevens blijkt zelfs dat stellen zonder kinderen relatief vaker in een vechtscheiding belanden.

In dit blog ga ik op wat een vechtscheiding is, hoe zo’n escalatie ontstaat en vooral hoe je dit kunt voorkomen. Je krijgt inzicht in de psychologische factoren die een rol spelen en praktische handvatten om op een respectvolle manier uit elkaar te gaan, met én zonder kinderen.

Wat is een vechtscheiding?

Een vechtscheiding is een echtscheiding die uit de hand is gelopen in voortdurend conflict. In plaats van in redelijkheid afspraken te maken, blijven de ex-partners elkaar bestrijden met verwijten, ruzies en pesterijen. Er is vaak geen normaal direct contact meer mogelijk tussen de ex-partners.

Beide partijen proberen hun “gelijk” te halen ten koste van de ander, en de strijd kan zich uitstrekken over alles: van financiën en bezittingen tot afspraken over de kinderen. Zoals vaak gezegd wordt: een vechtscheiding kent alleen maar verliezers. Iedereen lijdt eronder – de ex-partners zelf, hun omgeving en vooral eventuele kinderen, die klem kunnen komen te zitten in loyaliteitsconflicten.

Kinderen van ruziënde ouders raken geregeld emotioneel beschadigd en ontwikkelen gevoelens van angst en eenzaamheid. Meer over de impact op kinderen lees je in Wat hebben kinderen nodig na scheiding?

Wanneer spreek je van een vechtscheiding?

Er is geen strikte definitie, maar doorgaans bedoelt men een scheiding waarin de ruzies langdurig escaleren en de communicatie vrijwel geheel is verstoord. In een vechtscheiding lukt het de ex-partners niet meer om in het belang van beiden (of van de kinderen) samen tot afspraken te komen. Vaak belanden ze in juridische gevechten en gaat de strijd door, zelfs ná de formele scheiding.

Gelukkig verloopt het merendeel van de scheidingen níet zo. Maar het gevaar van escalatie ligt altijd op de loer bij zo’n emotionele breuk. Iedereen denkt van tevoren “bij ons gaat het niet zo uit de hand lopen”, maar toch kunnen de grootste ruzies om niets ontstaan. Het is dus belangrijk te begrijpen hoe een normale scheiding kan omslaan in een vechtscheiding.

Hoe ontstaat een vechtscheiding?

Een vechtscheiding ontstaat meestal niet van de ene op de andere dag. Het is vaak een stap-voor-stap escalatie van het conflict. De Oostenrijkse conflictexpert Friedrich Glasl heeft beschreven hoe een meningsverschil onder bepaalde omstandigheden kan ontaarden in een totale oorlog. Deze escalatieladder van Glasl onderscheidt negen treden (fasen) in een conflict.

In het begin is er hooguit een verschil van mening of belangen, en denken beide partijen nog dat ze er samen wel uit kunnen komen – een oplossing is mogelijk waar iedereen mee kan leven (win-win). Maar door emoties, misverstanden en gekwetstheid kan het meningsverschil steeds erger worden.

Standpunten verharden en het vertrouwen daalt

Standpunten verharden en het vertrouwen daalt. Je luistert niet meer echt naar elkaar en richt de irritatie steeds meer op de persoon in plaats van op het probleem. In deze middenfases van conflict gaat het denken over in win-verlies: ieder voor zich, als de één wint verliest de ander. Uiteindelijk, als het conflict volledig escaleert, komen jullie in de laatste fase terecht.

Dan willen partijen elkaar alleen nog maar schade toebrengen of “winnen” ten koste van de ander, zelfs als ze zichzelf daarmee ook schade doen. Er is een totale vijandigheid ontstaan en niemand wint er meer iets bij – beide kanten raken verloren (verlies-verlies).

Hoe kan het dat twee mensen die ooit van elkaar hielden zó tegenover elkaar komen te staan? Bij een scheiding spelen heftige emoties en psychologische processen mee die escalatie in de hand kunnen werken. Hieronder bespreken we de belangrijkste factoren die een rol spelen bij het ontstaan van een vechtscheiding.

Psychologische en relationele oorzaken van escalatie

Een scheiding is niet alleen een juridische of praktische gebeurtenis, het is vooral ook een emotioneel proces. Begrip van die emoties en patronen kan helpen om escalatie te voorkomen. Enkele veelvoorkomende factoren die bijdragen aan het ontsporen van een scheiding:

Verdriet en rouw:

Een scheiding is een soort rouwproces. Of je nu zelf de knoop hebt doorgehakt of dat je partner bij jou is weggegaan, in beide gevallen is er sprake van verlies en rauw verdriet. Veel mensen doorlopen na een scheiding dezelfde rouwfases als na een overlijden. Denk aan ontkenning, woede, verdriet en uiteindelijk acceptatie.

Het lastige is dat ex-partners vaak niet tegelijk in dezelfde fase zitten. Degene die de relatie wilde beëindigen, heeft vaak al eerder een deel van dat rouwproces doorgemaakt (bijvoorbeeld al getreurd om het einde van de relatie voordat hij/zij het uitsprak). Die persoon kijkt dan misschien al vooruit en wil doorpakken met de scheiding. De ander – de verlatene – hoort het besluit vaak als een schok en zit dan nog in ontkenning of intense boosheid.

Deze ongelijklopende emoties kunnen een bron van misverstanden en ruzie zijn. De ene partner wil “door naar de toekomst”, terwijl de ander nog worstelt met het verleden. Als hier geen rekening mee wordt gehouden, ontstaan al snel verwijten als “je begrijpt niet hoe ik me voel” of “hij werkt nergens aan mee”. Begrip tonen voor elkaars tempo en emoties is cruciaal om escalatie te voorkomen.

Communicatieproblemen en wantrouwen:

In vrijwel alle vechtscheidingen is de communicatie ernstig verstoord. Vaak zie je dat ex-partners in een soort negatieve rolverdeling terechtkomen. Ze voelen zich allebei onbegrepen en gaan elkaar verwijten maken. Bijvoorbeeld: de één neemt al snel de positie van aanklager aan (“het is jouw schuld, jij doet alles verkeerd”), waarop de ander zich als slachtoffer opstelt (“zie je wel, wat ik ook doe, het is nooit goed”).

Soms probeert één van de twee de redder te spelen en alles op te lossen, maar dit kan overkomen als betuttelend of controlerend, wat weer tot nieuwe ergernis leidt. Dit soort communicatiepatronen staan bekend als de dramadriehoek. Het resultaat is dat niemand verantwoordelijkheid neemt voor zijn eigen gedrag en gevoel – men wijst vooral naar elkaar.

Misverstanden stapelen zich op: men luistert slecht naar elkaar, hoort alleen nog selectief de dingen die het eigen vooroordeel bevestigen, en negeert de rest. Zo groeit wantrouwen: je gaat al bij voorbaat uit van het ergste van de ander. Op den duur zie je elkaar misschien zelfs als vijand. In dit klimaat van wantrouwen ga je elk voorstel of elke opmerking van de ander negatief uitleggen. De communicatie verandert in een vingerwijzen over en weer, en echte dialoog verdwijnt.

Al deze factoren – rauwe emoties, oude pijn en slechte communicatie – kunnen jullie in een negatieve spiraal trekken zonder dat je het direct doorhebt. Het is alsof je samen in een neerwaartse lift zit: elke ruzie verergert de volgende. Hieronder bespreken we hoe je zulke signalen van een negatieve spiraal op tijd kunt herkennen, zodat je kunt ingrijpen vóór het echt uit de hand loopt.

Signalen van een negatieve spiraal

Hoe merk je dat je scheiding in een ongezonde richting aan het gaan is? Er zijn allerlei waarschuwingssignalen die erop wijzen dat jullie in een neerwaartse ruziespiraal zitten. Let bijvoorbeeld op de volgende tekenen:

Steeds ruzie om kleine dingen:

Jullie krijgen slaande ruzie over de kleinste kwesties. Een onenigheid over een simpele afspraak of verdeling mondt telkens uit in geschreeuw of dagenlang niet praten. Het komt voor dat de grootste ruzies om niets ontstaan omdat emoties als verdriet en boosheid de overhand krijgen. Als relatief onbelangrijke dingen telkens conflict opleveren, is dat een duidelijk signaal dat er iets diepers mis is in de communicatie.

Niet meer normaal kunnen praten:

De communicatie ligt vrijwel stil of verloopt alleen nog via formele kanalen (bijv. alleen via WhatsApp of e-mail, of zelfs alleen via advocaten). Wanneer jullie wel direct praten, eindigt het steevast in verwijten of één van beiden loopt weg uit het gesprek. Actief luisteren naar elkaar gebeurt niet meer; er wordt vooral tegen elkaar gesproken of gescholden.

Altijd in de verdediging of aanval:

Je merkt dat je continu op je hoede bent in het contact met je ex-partner. Misschien voel je je meteen aangevallen door alles wat hij/zij zegt, of andersom probeer je zelf steeds de ander ergens van te beschuldigen. Ieder gesprek voelt als een strijd die je moet “winnen”. Dit altijd-in-de-verdediging staan betekent dat er weinig ruimte is voor begrip – een gevaarlijk patroon.

Géén vertrouwen meer:

Beide partijen lijken uit te gaan van elkaars slechtste bedoelingen. Er is nul vertrouwen dat de ander nog iets redelijks zal doen. Elk voorstel van de ander zie je meteen als een list of oneerlijkheid (en wellicht denkt de ander net zo over jouw ideeën). Dit zie je bijvoorbeeld als één partner standaard ‘nee’ zegt of alles in twijfel trekt, ongeacht de inhoud. Wanneer wantrouwen de standaard is geworden, wordt elk compromis onmogelijk en escaleert elk meningsverschil al snel.

Anderen worden betrokken bij de strijd:

Een ander teken is dat de ruzie zich uitbreidt buiten jullie twee. Familieleden of vrienden worden er bijvoorbeeld bij betrokken en kiezen openlijk partij, wat de spanningen nog verder verhoogt. Of – in het geval van kinderen – de kinderen worden onbedoeld (of soms bewust) in het conflict gezogen.

Denk aan slecht praten over de ex waar de kinderen bij zijn, of kinderen die boodschappen moeten doorgeven tussen de ruziënde ouders. Dat zijn alarmsignalen van een ver gevorderde negatieve spiraal. Als je merkt dat je kinderen of derden steeds meer last krijgen van jullie conflict, is het echt tijd om in te grijpen.

Praktische tools om escalatie te voorkomen

Voorkomen is beter dan genezen. Dat geldt zeker bij scheidingen: voorkomen dat het een vechtscheiding wordt, is veel beter dan achteraf de brokstukken lijmen. Hieronder bespreken we praktische hulpmiddelen en strategieën die jullie kunnen inzetten om de boel rustig en respectvol te houden. Deze tools helpen om de communicatie te verbeteren, begrip voor elkaar te krijgen en constructief te blijven – zelfs als emoties hoog oplopen.

Begrip voor elkaars kwaliteiten (kernkwadranten)

Een handig hulpmiddel om elkaar beter te begrijpen, is werken met kernkwadranten (ontwikkeld door Daniel Ofman). Dit model gaat uit van ieders kernkwaliteiten – positieve eigenschappen – en de bijbehorende valkuilen. Vaak zie je dat tegenpolen elkaar aantrekken in een relatie: juist de verschillen maken iemand leuk. Maar later kunnen diezelfde verschillen voor ergernis zorgen. Wat ooit een aantrekkelijke eigenschap was, wordt nu in overdreven vorm de irritantste eigenschap van je partner. Tijdens de verliefdheid zie je vooral het mooie. Kwaliteiten waar je toen op viel, kunnen nu precies zijn wat je irriteert. Wat eerst “daadkracht” was, voelt nu als “dwingendheid”. Wat je eerst charmant vond, lijkt nu onuitstaanbaar.

Een voorbeeld: Stel, je viel op je partner omdat hij zo doortastend en daadkrachtig is – hij hakt knopen door en weet wat hij wil. In het begin gaf dat je een veilig gevoel. Maar in de loop van de tijd kan die eigenschap doorschieten. Je partner wordt bijvoorbeeld zó beslist en direct, dat jij nauwelijks ruimte krijgt om je zegje te doen.

Je gaat hem nu dominant en bazig vinden, iemand die altijd zijn zin wil en denkt het beter te weten. Met andere woorden: zijn kracht is in overtrokken vorm zijn zwakte geworden. Dit soort dynamieken komen veel voor. Andersom gebeurt het ook: misschien bewonderde hij jou om je georganiseerde, rustige aard, maar vindt hij je nu te perfectionistisch of

Uit de drama-driehoek blijven (winnaarsdriehoek)

In veel conflicten, zeker relationele, trappen we onbewust in de valkuil van de dramadriehoek. Dit model, oorspronkelijk van Stephen Karpman, beschrijft drie rollen die mensen (onbewust) aannemen in een conflict: de Slachtoffer, de Aanklager en de Redder.

In een vechtscheiding zie je deze rollen vaak terug: de ene voelt zich voortdurend slachtoffer (“mij wordt onrecht aangedaan”), de andere is aanklager (“dit is jouw schuld”) en soms probeert iemand de redder te spelen (“ik regel het allemaal zelf dan”). Het probleem is dat deze rollen elkaar in stand houden en de communicatie totaal niet effectief is.

In de dramadriehoek schuift de verantwoordelijkheid steeds rond, maar niemand pakt ’m echt. De aanklager vindt dat alles aan de ander ligt, het slachtoffer voelt zich machteloos, en de redder denkt het wel te moeten oplossen (en kan zich uiteindelijk ook tekortgedaan voelen). Dit patroon leidt alleen tot meer drama en niet tot oplossingen. De kunst is om uit deze driehoek te stappen en over te gaan naar de winnaarsdriehoek – het positieve alternatief.

In de winnaarsdriehoek hanteer je drie andere houdingen: kwetsbaarheid, assertiviteit en zorgzaamheid. Concreet betekent dit het volgende:

• Wees kwetsbaar in plaats van jezelf als slachtoffer te zien. Durf eerlijk te delen wat je écht voelt en nodig hebt, zonder jezelf naar beneden te halen. Vraag om hulp of geef je grenzen aan op een rustige manier, bijvoorbeeld: “Ik voel me hier onzeker over, kun je me daarmee helpen?”. Kwetsbaarheid tonen vergt moed, maar het nodigt de ander uit om begrip te tonen in plaats van aan te vallen.
• Wees assertief in plaats van aanvallend of juist passief. Assertiviteit betekent dat je voor jezelf opkomt zonder de ander te veroordelen of aan te vallen. Je kent je eigen gevoelens en behoeften en spreekt die uit in ik-boodschappen. In plaats van “Jij doet ook nooit eens X!” zeg je: “Ik heb er moeite mee als X niet gebeurt, het maakt me ongerust”. Je geeft duidelijk je grens of wens aan (“ik wil graag dat je hiermee rekening houdt”), maar je blijft respectvol.
• Wees zorgzaam in plaats van overdreven “redder” of onverschillig. Dit houdt in: heb aandacht en empathie voor de ander, zonder diens verantwoordelijkheid over te nemen. In de winnaarsdriehoek ga je uit van gelijkwaardigheid: jij bent oké en ik ben oké. Je hoeft de problemen van de ander niet op je schouders te nemen, maar je laat wél merken dat je de ander ziet en hoort. Bijvoorbeeld door te vragen: “Wat zou voor jou helpen? Kan ik iets doen?” en te accepteren als de ander nee zegt. Zorgzaam zijn is ook stoppen met ruzie maken om het eigenlijke punt heen en echt luisteren. Het is méér op de oplossing gericht dan op wie er gelijk heeft.
  
  Door deze drie houdingen – kwetsbaar, assertief, zorgzaam – aan te nemen, doorbreek je het drama-patroon. Je blijft dan in verbinding met de ander en houdt de communicatie effectief en respectvol. Vaak zie je dat als één iemand bewust uit de dramadriehoek stapt, de hele toon van het gesprek verandert. Probeer het eens: als je merkt dat jullie vastlopen (de één klaagt, de ander valt aan, etc.), schakel dan ineens om. Zeg bijvoorbeeld op rustige toon: “Ik merk dat we nu alleen maar ruzie aan het maken zijn. Eigenlijk voel ik me gewoon heel gekwetst door alles. Ik wil dit oplossen, maar ik weet niet hoe. Kunnen we hier misschien hulp bij vragen?”

Bewaak je eigen rust

In het tumult van een scheiding vergeet je gemakkelijk om ook goed voor jezelf te zorgen. Toch is dat essentieel om rustig te blijven en escalatie tegen te gaan. Je hebt namelijk alleen volledige controle over je eigen gedrag en reacties – niet over die van de ander. Door bewust mindful met de situatie om te gaan, voorkom je dat negatieve emoties de overhand krijgen.

Concreet houdt dit in: probeer in het hier en nu te blijven met je aandacht, zeker tijdens moeilijke gesprekken. Merk je dat je hartslag omhoog gaat van woede of stress? Haal een paar keer diep adem en herinner jezelf eraan: “Oké, ik ben boos, maar ik ben niet die boosheid – het is een gevoel dat weer over gaat.” Probeer niet meteen vanuit die opkomende woede te handelen of te spreken. Even pauzeren kan veel schelen. Desnoods stel je voor om het gesprek later voort te zetten als jullie allebei gekalmeerd zijn. Dat is niet weglopen, maar verstandig omgaan met emoties.

Goed voor jezelf zorgen

Zorg ook voor ontspanning en steun buiten de gesprekken om. Praten met een goede vriend(in), sporten, wandelen of andere manieren om de stress te ontladen helpen je om mentaal weerbaarder te zijn. Sommige mensen hebben baat bij meditatie of yoga om de piekergedachten tot rust te brengen. Het idee van mindfulness is heel nuchter: je aandacht telkens terugbrengen naar het nu, in plaats van je te verliezen in alle doemscenario’s of frustraties. Hoe meer je weet wie je zelf wilt zijn in dit proces en daarop focust, hoe minder je wordt meegesleept door de negativiteit van de ander.

Praktisch betekent dit bijvoorbeeld: stel voor jezelf een paar persoonlijke “scheidingsprincipes” op. Bijvoorbeeld: Ik blijf beleefd, ook al doet de ander onaardig. Of: Ik reageer pas op een mail als ik rustig ben. Of: Ik ga geen verwijten maken waar de kinderen bij zijn.

 Door dit soort eigen regels te hanteren, hou jij de regie over jouw gedrag. Je zult merken dat dit ontzettend veel uitmaakt. Zelfs al verandert de ander niet meteen, jíj voelt je achteraf beter als je je aan je eigen waarden hebt gehouden. Dat geeft zelfvertrouwen en voorkomt dat de situatie verder escaleert doordat jij iets doet waar je spijt van krijgt.

Wat als de ander niet meewerkt?

Maar wat nu als jíj bereid bent rustig en redelijk te blijven, en de ander lijkt vastbesloten moeilijk te doen? Dit is een veelvoorkomende zorg: “Ik wil geen vechtscheiding, maar mijn ex werkt nergens aan mee… Wat kan ik dan in mijn eentje?” Allereerst: dit scenario is natuurlijk extra lastig, maar het betekent níet dat alles verloren is. Ook als de ander niet meewerkt, kun jij escalatie beperken door hoe jij ermee omgaat.

Ten eerste is het belangrijk te accepteren dat je de ander niet kunt veranderen. Je ex heeft misschien zijn/haar eigen boosheid, frustratie of verdriet en reageert daar nu heel negatief mee. Hoe graag je ook zou willen dat hij of zij redelijk doet – dat ligt buiten jouw macht. Wat wel in jouw macht ligt, is jouw reactie daarop. “Je kunt alleen je eigen gedrag aanpassen”. Laat je dus niet uit de tent lokken. Als jouw ex scheldt, dreigt of overal tegenin gaat, probeer dan niet terugschelden of cynisch te doen, hoe verleidelijk dat ook is. Blijf bij je eigen rustige koers. Dat betekent niet dat je alles maar moet slikken; het betekent dat je bewust kiest hoe jij reageert, in plaats van in de reflex schieten.

Professional inschakelen

Een goede strategie als de communicatie direct niet lukt, is om een professional als buffer in te schakelen. Wil je ex bijvoorbeeld niet meer normaal met je praten, probeer dan af te spreken om via een mediator te communiceren. Zelfs als hij/zij daar niet direct voor voelt, kun je voorstellen: “Laten we tenminste één gesprek met een mediator proberen, zodat we niet steeds ruzie maken.”

Advocaat inschakelen

Soms zal de ander alsnog weigeren. In dat geval kun je via een advocaat je standpunten duidelijk maken. Het kan ook helpen om derden om hulp te vragen als je ex onredelijk blijft. Bijvoorbeeld een vertrouwde vriend of familielid die door beide partijen gerespecteerd wordt, om te bemiddelen in een gesprek. Of schakel een oudercoach of kindbehartiger in als er kinderen bij betrokken zijn en je ex niet meewerkt aan goede afspraken – zij kunnen soms tot je ex doordringen over wat belangrijk is voor de kinderen. Realiseer je wel: dit werkt alleen als die derden neutraal blijven en niet de kant van een van jullie kiezen. Anders voegt het juist brandstof toe.

Stevig op je strepen staan zonder gemeen te worden

Belangrijk om te onthouden is ook: niet terugvechten is geen zwakte. Je kunt stevig op je strepen staan zonder gemeen te worden. Je mag best grenzen aangeven, juridische stappen zetten of duidelijk “nee” zeggen tegen onredelijke eisen – dat kun je doen zonder in persoonlijk moddergooien te vervallen. Hou steeds voor ogen waaróm je rustig blijft: om erger te voorkomen en uiteindelijk tot een oplossing te komen.

Misschien sta je nu alleen in je positieve, kalme houding terwijl je ex woedend en onredelijk doet. Maar als jij je niet laat meeslepen, zal de negativiteit op den duur minder vat op je krijgen. Soms merkt de ander dat zijn tirades hun effect verliezen en draait hij/zij bij. En zo niet, dan heb jij in elk geval je eigen integriteit behouden.

Tot slot: zorg dat je zelf ondersteuning krijgt als de ander niet meewerkt. Praten met een coach, therapeut of lotgenoot kan enorm opluchten en je tips geven om hiermee om te gaan. Je hoeft het niet helemaal alleen te doen, ook al werkt je ex-partner niet mee. Bouw een team om je heen (professionals, vrienden) dat je steunt. Dat helpt je om niet terug te vallen in negativiteit, en het geeft je energie om door te zetten richting een betere situatie.